Duże znaczenie w zapewnieniu bieżącego, prawidłowego, nadzoru nad bezpieczeństwem i jakością surowców, półproduktów i produktów, mają analizy laboratoryjne. Badania laboratoryjne próbek materiałów są też podstawowym narzędziem monitoringu i kontroli, realizowanych przez urzędowe organy kontroli.
Laboratoria przeprowadzające analizy pozostałości pestycydów działają przy zapewnieniu jakości na najwyższym poziomie. Wymagane jest uzyskanie akredytacji na zgodność z normą EN/ISO 17025.
System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Paszach (RASFF), został stworzony przez Komisję Europejską w 1978 r., w celu szybkiego informowania Państw Członkowskich o ryzyku związanym z produktami żywnościowymi i środkami żywienia zwierząt, które nie spełniają wymagań bezpieczeństwa lub które poprzez nieprawidłowe oznakowanie stwarzają ryzyko dla konsumentów. Działanie tego systemu jest uregulowane przepisami Rozporządzenia (WE) Nr 178/2002 (Art. 50 ust.1).
Podstawowe cele systemu RASFF:
ochrona konsumentów przed niebezpieczeństwem lub potencjalnym niebezpieczeństwem, zapobieganie pojawieniu się lub wycofanie z rynku produktów żywnościowych lub środków żywienia zwierząt stanowiących zagrożenie dla zdrowia konsumentów, szybka wymiana informacji pomiędzy Państwami Członkowskimi i Komisją, zapewnienie służbom urzędowej kontroli skutecznego narzędzia wymiany informacji w zakresie środków zapewniających bezpieczeństwo żywności.
Ponadto, celem działania Systemu jest zwiększenie odpowiedzialności i wzmocnienie współpracy poszczególnych państw członkowskich tak, aby skutecznie ograniczyć przypadki wprowadzania do obrotu niebezpiecznej żywności i pasz..
Struktura systemu RASFF zbudowana jest na zasadzie sieci. Każdy kraj uczestniczący w systemie ma na swoim terenie krajowy punkt kontaktowy posiadający łączność z centralnym punktem kontaktowym (punkty kontroli na zewnętrznych granicach Unii Europejskiej także są połączone z systemem szybkiego ostrzegania). Każdy punkt ma własną skrzynkę poczty
e-mail, na którą przesyłane są informacje rozpowszechniane w systemie.
Działalność systemu w Polsce jest uregulowana przepisami Ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. O bezpieczeństwie żywności i żywienia ( Dz.U. Nr 171, poz. 1225), na mocy których siecią systemu RASFF kieruje Główny Inspektor Sanitarny prowadzący Krajowy Punkt Kontaktowy. Do wymiany informacji w obrębie systemu służą przygotowane formularze obejmujące trzy kategorie powiadomień:
· powiadomienie alarmowe - wymagające natychmiastowej reakcji właściwych organów urzędowej kontroli żywności i dotyczą produktów obecnych na rynku, stanowiących poważne zagrożenie wystąpienia groźnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci;
· powiadomienie informacyjne - dotyczące produktów jeszcze nie wprowadzonych na rynek; nie wymaga podjęcia natychmiastowej interwencji, ale może dostarczać przydatnych informacji o źródle zagrożenia;
· wiadomości /informacje/ - dostarczające innych przydatnych informacji niezwiązanych bezpośrednio z wystąpieniem zagrożenia żywności, obejmują uzupełnienie wcześniej nadesłanych powiadomień i pomoc w podjęciu odpowiednich działań zaradczych.
Jak wynika z danych publikowanych w raportach, do głównych rodzajów zagrożeń w żywności i paszach, których spożycie stanowi potencjalne zagrożenie dla zdrowia lub życia należą:
· zanieczyszczenia mikrobiologiczne, w tym bakterie patogenne oraz mikotoksyny;
· skażenia chemiczne: metale ciężkie, dioksyny i furany, pozostałości leków weterynaryjnych, polichlorowane bifenyle oraz migracje potencjalnie szkodliwych związków wchodzących w skład materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością;
· zanieczyszczenia fizyczne, w tym ciała obce w żywności oraz niedozwolone dawki promieniowania jonizującego;
· zafałszowania żywności prowadzące do zmian organoleptycznych, występowania przejściowych objawów niepożądanych i zatruć; bioterroryzm.
W Polsce w 2006 r. do najczęściej występujących zagrożeń zgłoszonych do systemu RASFF należały zanieczyszczenia chemiczne żywności (zwłaszcza obecność metali ciężkich, barwników Sudan I-IV). Również odnotowano przypadki przekroczenia dopuszczalnego poziomu obecności aflatoksyn, a wśród zagrożeń mikrobiologicznych - stosunkowo dużo powiadomień dotyczących obecności bakterii z rodzaju Salmonella.
W latach 2003-2007 ogólna liczba powiadomień z Polski, w porównaniu z innymi państwami członkowskimi, utrzymywała się na względnie niskim poziomie i w kolejnych latach wynosiła:
w 2003 r. - 118 powiadomień, w 2005 r. - 229 powiadomień, w 2006 r. - 286 powiadomień, w 2007 r. - 209 powiadomień.
W latach 2001 - 2006 ze wszystkich państw członkowskich wpłynęło 27.735 powiadomień. Z danych wynika, że liczba powiadomień wykazuje tendencję wzrostową (np. w roku 2005 wzrosła o 25 % w stosunku do roku 2004). Według Komisji, jednym z powodów zwiększania się liczby powiadomień może być aktywniejszy udział Państw Członkowskich w informowaniu o zidentyfikowanych problemach oraz rosnący import żywności (większa liczba kontroli na granicy).
Analizując występujące zgłoszenia do systemu RASFF należy stwierdzić, że największe zagrożenie, pod względem liczby stwierdzonych przypadków, stanowi obecność metabolitów pleśni tj. mikotoksyn - ponad 30% wszystkich powiadomień w danym roku. Na drugim miejscu znajdują się zagrożenia związane z obecnością drobnoustrojów patogennych i innych zanieczyszczeń mikrobiologicznych. W grupie zagrożeń obejmujących chemiczne zanieczyszczenia żywności znalazły się głównie pozostałości leków weterynaryjnych i obecność metali ciężkich. Wzrosła liczba przypadków występowania ciał obcych w żywności (wzrost o 100% w skali roku), zmian organoleptycznych oraz wywoływanych przez składniki żywności niepożądanych odczynów alergicznych (wzrost o ok. 50% ogólnej liczby powiadomień w skali roku). W 2006 r. zanotowano też wzrost, w stosunku do roku 2005, przypadków występowania pozostałości pestycydów w żywności (o 22 przypadki więcej). Zgłoszenia takie stanowiły w 2005 r. - 2,5%, a w 2006 r. - 3,8% wszystkich stwierdzonych zagrożeń w żywności. W 2006 roku 15-krotnie wzrosła liczba powiadomień o zagrożeniach związanych z żywnością zawierającą GMO stanowiąc ponad 6% wszystkich powiadomień w tym roku.